14.2 Verder studeren in kennistechnologie en artificiële intelligentie
In deze paragraaf beschrijven we in het kort welke mogelijkheden er zijn om verder te studeren in de kennistechnologie en artificiële intelligentie. We gaan nader in op de cursussen die in het BOK-project zijn ontwikkeld, een aantal leerboeken stippen we aan en we geven een overzicht van de belangrijkste tijdschriften en internet-sites.
In het BOK-project zijn een aantal cursussen ontwikkeld die kunnen worden bestudeerd nadat u deze cursus hebt afgerond. Een kort overzicht daarvan is reeds gegeven in paragraaf 1.1.1. Mogelijk dat u een of meer van die cursussen in uw studieprogramma op kunt nemen. Ga dit eventueel na bij uw eigen onderwijsorganisatie.
We sommen de verschillende cursussen nog een keer op en geven een korte toelichting op de inhoud van de cursus.
Kennissysteemontwikkeling
Deze cursus bestaat uit een groot practicum waarin wordt gewerkt met een professionele
tool voor de ontwikkeling van kennissystemen. Eigenlijk is de cursus
Kennissysteemontwikkeling de praktische tegenhanger van de cursus Inleiding
kennistechnologie, die uitsluitend een theoretische kennismaking met het vakgebied was.
In de cursus leert u eerst omgaan met de tool, waarna u individuele opdrachten moet
uitwerken die dieper ingaan op deelaspecten. Aan het einde van de cursus moet u in
samenwerking met andere studenten een groepsopdracht uitvoeren.
Kennisacquisitie
Een belangrijke succesfactor bij de ontwikkeling van kennissystemen is het vergaren,
modelleren en vastleggen van kennis. In de cursus Kennisacquisitie wordt daar nader op
ingegaan en worden diverse methoden en technieken behandeld. In een practicum wordt
gewerkt met enkele tools voor de kennisanalyse en modellering.
Machinaal leren
De cursus Machinaal leren behandelt de moderne methoden en technieken uit het zich
snel uitbreidende vakgebied. Naast de onderwerpen memory-based learning, beslisbomen en
neurale netwerken komen ook genetische algoritmen, reïnforcement learning en andere niewe
ontwikkelingen aan bod. Een en ander wordt toegepast op beschikbare gegevensverzamelingen.
Natuurlijke-taal-interfaces
Toepassingen waarbij in natuurlijke taal met computers wordt gecommuniceerd, beginnen
het experimentele stadium te ontgroeien en worden al op enkele plaatsen succesvol
toegepast, bijvoorbeeld bij het verstrekken van beursinformatie, reisinformatie en
telefoonnummers. Voor deze toepassingen is een goede kennis van de computationele
taalkunde noodzakelijk. In de cursus Natuurlijke-taal-interfaces wordt behandeld hoe
klanken in tekst kunnen worden omgezet en andersom, hoe een correcte spelling kan worden
verkregen (grammatica, werkwoordsvervoegingen, woordafbrekingen, enzovoorts).
Naast een theoretische behandeling wordt een aantal van de onderwerpen in projecten
uitgewerkt.
Projectmanagement en methodologie van kennissysteemontwikkeling
De ontwikkeling en invoering van kennissystemen zijn vaak grootschalige projecten. Een
methodische en projectmatige aanpak zijn dan ook voorwaarden voor een succesvolle
werkwijze.
In de cursus worden algemene projectmanagementmethoden als SDM behandeld en methoden die
meer toegespitst zijn op de ontwikkeling van kennisintensieve systemen, zoals het System
development framework en Common
Kennisrepresentatie en inferentiemechanismen
Implementatie van kennissystemen vindt plaats met behulp van daarvoor speciaal
ontwikkelde talen, zoals Prolog, Lisp, Jess of Delfi. Met gebruikmaking van deze talen
wordt behandeld hoe kennis in systemen wordt gerepresenteerd, bijvoorbeeld met behulp van
objectoriëntatie, en hoe logische redeneermechanismen kunnen worden geïmplenteerd. Een
en ander wordt uitgevoerd in praktische opdrachten.
Logica voor artificiële intelligentie
Logica geldt als wiskundige formalisering van geldig redeneren en speelt een
belangrijke rol in de artificiële intelligentie. Eenvoudige logicas, zoals de
propositie- en predikaatlogica, zijn onvoldoende krachtig om complexe redeneringen, zoals
mensen die toepassen, te formaliseren. Subjectiviteit en onzekerheid zijn met deze
eenvoudige logicas immers niet weer te geven. In deze cursus worden daarom
uitgebreidere logicas behandeld, namelijk de epistemische logica en de niet-monotone
logica.
Kennismanagement
Voor de optimale benutting van de in een organisatie aanwezige kennis is het toepassen
van een aantal kennistechnologische methoden en technieken onvoldoende. Een goede analyse
van de bedrijfskundige context en een goede projectaanpak en betrokkenheid van het
management zijn even zo belangrijke factoren voor slagen of falen van
kennistechnologieprojecten. In de cursus Kennismanagement wordt nadrukkelijk op deze
aspecten ingegaan. De cursus vormt daarmee een brug tussen de technische oriëntatie van
de cursus Inleiding kennistechnologie en de bedrijfskundige randvoorwaarden die een rol
spelen bij het vernieuwen van organisaties.
Wellicht worden op uw onderwijsinstelling nog meer cursussen, vakken, colleges of practica gegeven over kennistechnologie en artificiële intelligentie. Informeer daarnaar op uw onderwijsbureau.
14.2.2 Boeken over kennistechnologie en artificiële intelligentie
Over kennistechnologie en artificiële intelligentie zijn enorm veel boeken verschenen. In het boek Introduction to knowledge systems van Stefik is een lange lijst met literatuurverwijzingen opgenomen. In aanvulling daarop wijzen we u nog graag op de volgende boeken.
Artificial intelligence, A modern approach
Russell en Norvig, 1995, Prentice Hall.
Dit omvangrijke boek bevat zeer veel onderwerpen uit de artificiële intelligentie en
geldt voor velen als het standaardwerk op dit gebied.
Op internet is veel informatie over dit boek te vinden, inclusief aanvullingen, software,
enzovoorts: http://www.cs.berkeley.edu/~russell/aima.html
Kennissystemen
Steels, 1992
In dit Nederlandstalige boek wordt de aandacht voornamelijk gericht op de ontwikkeling van
kennissystemen, waarbij een nadrukkelijk onderscheid wordt gemaakt tussen symbool- en
kennisniveau. Daarnaast besteedt het aandacht aan het management van
kennistechnologieprojecten.
Intelligent Java applications
Mark Watson, 1997
Combinatie van kennistechnologie en artificiële intelligentie met web-technologie neemt
een hoge vlucht. Elementen daarvan komen in dit boek aan de orde, waarbij gebruik wordt
gemaakt van de programmeertaal Jess.
Principes van expertsystemen
Lucas en Van der Gaag, 1988
Dit Nederlandstalige boek gaat in op de technische grondslagen van expertsystemen en de
verschillende formalismen en programmeertalen om ze te ontwikkelen.
14.2.3 Tijdschriften over kennistechnologie en artificiële intelligentie
BNVKI newsletter
De BNVKI is de Belgisch/Nederlandsche Vereniging voor Kunstmatige Intelligentie. Leden
zijn onderzoekers en andere geïnteresseerden. Studenten kunnen lid worden tegen
gereduceerd tarief: Ledenadministratie
AI Magazine
Dit magazine is een officiële publicatie van the American Association for Artificial
Intelligence.
http://www.aaai.org/Magazine/magazine.html
PC AI
International Journal of Artificial Intelligence in Education
In dit tijdschrift wordt gepubliceerd over onderwijstoepassingen van artificiële
intellligentie en systemen voor de ondersteuning van onderwijsprocessen.
http://www.cbl.leeds.ac.uk/ijaied/
14.2.4
Internet-sites over kennistechnologie en artificiële intelligentie
Tweejaarlijks wordt er een congres georganiseerd door The international joint
conferences on artificial intelligence. Deze congressen behoren tot de grootste op
dit gebied en onderzoekers en ontwikkelaars uit de gehele wereld treffen er elkaar.
http://www.ijcai.org
ECCAI
is European Coordinating Committee for Artificial Intelligence en vertegenwoordigt de Europese gemeenschap actief op het gebied van kennistechnologie en artificiële intelligentie.Kenniscentrum
CIBIT is een Nederlandse instelling die bedrijven ondersteunt bij de introductie van kennistechnologie en kennismanagement.De
AI Education Repository is een locatie die allerlei onderwijsmaterialen beschikbaar stelt op een aantal deelgebieden van de kennistechnologie en artificiële intelligentie.In Nederland zijn een aantal bedrijven actief op het gebied van kennistechnologie en
artificiële intelligentie:
Boolesian
Everest
Op de Nederlandse universiteiten zijn, onder andere, de volgende groepen op het gebied
van kennistechnologie en artificiële intelligentie actief met onderzoek en onderwijs:
Universiteit Maastricht
Universiteit Utrecht
- Rijksuniversiteit
Groningen
Vrije Universiteit
Universiteit van Amsterdam